KAMU İHALELERİNDE KAMU ZARARI
Tanım
İhalelerde kamu yararı ve kamu zararı kavramları önemli bir role sahiptir. Kamu yararı, toplumun genel çıkarlarına hizmet eden, toplumun refahını ve gelişimini destekleyen faaliyetlerdir. Kamu zararı ise, kamuya ait kaynakların israf edilmesi, haksız kazanç elde edilmesi veya hizmetlerin yetersiz veya kalitesiz sunulması gibi durumlar sonucunda ortaya çıkan zarardır.
İhale Sürecinde Kamu Zararının Meydana Gelme Nedenleri
İhale süreci, kamu kurumları veya idareler tarafından bir projenin veya hizmetin sağlanması için gerçekleştirilen bir rekabet ortamıdır. İhalelerde kamu yararı ve kamu zararı, ihale süreci ve sonuçları üzerinde etkili olabilir. İşte söz konusu zarara neden olan birkaç örnek:
Yüksek Maliyetli İhaleler:
İhale sürecinde rekabetin yeterince sağlanmaması veya ihaleye katılan firmalar arasında anormal bir fiyat artışı olması durumunda, kamu kurumu daha yüksek bir maliyetle mal veya hizmet satın alabilir. Bu durumda, kamu kaynakları gereğinden fazla kullanılmış olur ve kamu zararı ortaya çıkar.
Haksız Kazanç ve Rüşvet:
İhale sürecinde usulsüzlükler veya yolsuzluklar nedeniyle bazı kişiler veya firmalar, haksız bir şekilde ihaleleri kazanır ve kamu kaynaklarından haksız kazanç elde eder. Bu durumda, kamu zararı hem maddi kaynakların israf edilmesi hem de adil rekabetin engellenmesi şeklinde ortaya çıkar.
Hizmet Kalitesinin Düşük Olması:
İhale sürecinde yeterli denetim mekanizmalarının olmaması veya işin tamamlanması ve hizmetin sunulması aşamasında yeterli kontrolün yapılmaması sonucunda, sözleşmeye uygun hizmet kalitesi sağlanmayabilir. Bu durumda, kamu hizmetlerinin düşük kalitede sunulması nedeniyle kamu zararı oluşur.
İş Süreçlerinde Gecikmeler:
İhale sürecinin zamanında ve etkin bir şekilde yürütülmemesi, gereksiz bürokratik engeller veya idarenin ihmali sonucunda iş süreçleri gecikmelerle karşılaşabilir. Bu durumda, projelerin veya hizmetlerin zamanında tamamlanamaması nedeniyle kamu zararı meydana gelir ve kamu yararı gecikir.
Sözleşme Yükümlülüklerinin İhlali:
İhale sürecinde sözleşme şartlarının yeterince detaylandırılmaması veya ihale sürecinde yeterli denetimin yapılmaması sonucunda, sözleşme yükümlülükleri ihlal edilebilir. Bu durumda, sözleşme hükümlerinin yerine getirilmemesi kamu zararına neden olur ve idarenin sorumluluğunu artırır.
Kamu Zararında İdarenin Sorumluluğu
Bir ihalede kamu yararı veya kamu zararı oluştuğunda, idarenin sorumluluğu devreye girer. İdare, ihale sürecinde ve sözleşme yürütme aşamasında kamu yararını gözetmekle yükümlüdür. Eğer idare, ihale sürecinde veya yürütme aşamasında hatalı veya haksız bir şekilde hareket ederse, kamu zararına yol açarsa veya rekabeti engellerse, idarenin sorumluluğu söz konusu olabilir. Bu sorumluluk, ihale mevzuatı ve genel idare hukuku kurallarına göre değerlendirilir.
Söz konusu sorumluluk sebebiyle, ortaya çıkan kamu zararı kamu görevlilerine rücu edilir. Kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme bağlama veya yargılama sonucunda tespit edilen kamu zararının geri ödenmesi sürecine, kamu görevlileri ile birlikte ilgililer de dâhil edilir.
Kamu Zararının Belirlenmesi
Kamu zararının saptanmasında aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulur:
a) İlgili mevzuatta yer alan ya da öngörülen kararlar, onaylar, sözleşmeler ve benzeri belgelerde belirtilen miktarın üzerinde ödemeler yapılması,
b) İlgili mevzuatta öngörülmeyen durumlarda iş yapılmadan önce veya mal/hizmet almadan önceden ödemeler yapılması,
c) Transfer niteliğindeki harcamalarda gereksiz veya haddinden fazla ödemelerin gerçekleştirilmesi,
ç) İlgili mevzuat uyarınca görevlendirilen komisyonlar veya kişiler tarafından rayiç bedelden daha yüksek fiyatlarla iş yaptırılması, mal veya hizmet temin edilmesi,
d) Kamu kurumlarına ait mülklerin kiralama, tahsis etme, yönetme, kullanma ve elden çıkarma işlemlerinin mevzuata uygun şekilde gerçekleştirilmemesi,
e) Görevlilere teslim edilen taşınır malların zarar görmesi,
f) İdare gelirlerinin yasalara uygun olmayan şekilde tarh, tahakkuk veya tahsil edilmesi,
g) Kamu idaresinin yükümlülüklerini mevzuata uygun şekilde yerine getirmemesi sonucunda kamu idaresine faiz, tazminat, gecikme zammı, para cezası gibi ek mali külfetlerin yüklenmesi,
ğ) Mevzuatta öngörülmediği halde ödemelerin gerçekleştirilmesi.
Sıkça Sorulan Sorular
Kamu zararına neden olan işlemler nelerdir?
Kamu idaresinin sorumluluklarını mevzuata uygun bir şekilde yerine getirmemesi sonucunda kamu zararı ortaya çıkabilir. Bu durumda, kamu idaresine faiz, tazminat, gecikme zammı, para cezası gibi ek malî külfetler yüklenerek kamu zararı daha da artabilir.
Kamu zararından kim sorumludur?
5018 sayılı kanunda ortaya çıkan kamu zararından dolayı sorumlu tutulanlar: Bakanlar, üst yöneticiler, harcama yetkilileri, gerçekleştirme görevlileri ve muhasebe yetkilileri şeklinde belirtilmiştir.
Kamu zararı ödenmezse ne olur?
Sayıştay ilamları ile tazmin edilmesine hükmedilen miktara ilişkin, kamu zararı 3 ay içinde ödenmezse cebri takip işlemleri başlatılacak. Bunun dışında kamu zararının adli, idari ve askeri mahkemelerce hükme bağlanması durumunda ise kararın kesinleşmesi beklenmeden takip işlemlerine başlanmaktadır.
